Türkçenin tarihsel süreç içerisinde kullanılan yazı sistemlerinden bazıları şunlardır:
- Göktürk Yazısı (Orhun Alfabesi): 8. yüzyılda Göktürk Kağanlığı döneminde kullanılan en eski Türk yazısıdır. Bu yazı sistemiyle yazılmış en ünlü eserler Orhun Anıtları’dır.
- Uygur Alfabesi: Göktürk Yazısı’nın yerini alan ve özellikle 9. yüzyılda Uygurlar tarafından kullanılmıştır.
- Arap Alfabesi: İslam’ın kabulünden sonra, özellikle 11. yüzyıldan itibaren, Türkler Arap alfabesini kullanmaya başlamıştır. Osmanlı döneminde de bu alfabe, bazı harf eklemeleri ve değişikliklerle kullanılmıştır.
- Kiril Alfabesi: Sovyetler Birliği döneminde yaşayan bazı Türk halkları (Örneğin Kazaklar, Özbekler, Kırgızlar) kendi dillerini Kiril alfabesiyle yazmışlardır.
- Latin Alfabesi: 1928’de Türkiye’de kabul edilen Harf Devrimi’yle Türkçe, Latin alfabesine uyarlanmış bir şekilde yazılmaya başlandı. Bugün Türkiye Türkçesi, Latin alfabesiyle yazılmaktadır. Ayrıca, 20. yüzyılın sonlarından itibaren bazı Türk ülkeleri de (Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan vb.) Latin alfabesine geçiş yapmıştır ya da bu geçişi tartışmaktadır.
Bu yazı sistemlerinin dışında, bazı Türk halkları tarihsel süreçler içerisinde Mani, Sogd, Brahmi gibi farklı yazı sistemlerini de kullanmışlardır. Ancak yukarıda belirtilenler, genel olarak en bilinen ve yaygın kullanılan yazı sistemleridir.
Yazı dili olarak kullanılan Kaç Türkçe vardır?
Türkçe, tarihsel süreçte ve coğrafi yayılım itibariyle çeşitli şiveleri, lehçeleri ve standartlaşmış yazı dilleriyle karşımıza çıkar. Ancak “yazı dili olarak kullanılan kaç Türkçe vardır?” sorusu, modern zamanları baz alarak değerlendirildiğinde, birkaç ana yazı dili olarak belirginleşen Türkçeleri ifade eder. İşte bu bağlamda bazı önemli Türkçe yazı dilleri:
- Anadolu Türkçesi: Günümüzde Türkiye’de konuşulan ve resmi olarak kabul edilen Türkçedir. Latin alfabesi ile yazılır.
- Azerbaycan Türkçesi: Azerbaycan’da ve İran’ın bazı bölgelerinde konuşulan Türkçedir. Azerbaycan’da Latin alfabesi ile, İran’da ise Arap alfabesi ile yazılır.
- Özbek Türkçesi: Özbekistan’da konuşulan resmi dildir. Sovyet döneminde Kiril alfabesiyle yazılırken, bağımsızlığın ardından Latin alfabesine geçilmiştir.
- Türkmen Türkçesi: Türkmenistan’da konuşulan resmi dildir. Sovyet döneminde Kiril, bağımsızlık sonrası ise Latin alfabesiyle yazılır.
- Kazak Türkçesi: Kazakistan’da konuşulan dildir. Sovyet döneminde Kiril alfabesiyle yazılırken, zamanla Latin alfabesine geçiş yapılması planlanmaktadır.
- Kırgız Türkçesi: Kırgızistan’da konuşulan resmi dildir ve Kiril alfabesiyle yazılır.
- Tatar Türkçesi: Tataristan’da konuşulan dildir. Sovyet döneminde Kiril alfabesiyle yazılır.
- Başkurt Türkçesi: Başkurdistan’da konuşulan dildir ve Kiril alfabesiyle yazılır.
- Uygur Türkçesi: Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde konuşulan dildir. Tarih boyunca farklı alfabelerle yazılmıştır, ancak modern zamanlarda Latin ve Arap alfabeleriyle yazılmaktadır.
Bu yazı dillerinin yanı sıra, tarihsel süreç içerisinde birçok Türk halkı kendi bölgelerinde farklı lehçe ve şivelerle Türkçe konuşmuş ve yazmıştır. Ancak yukarıda belirtilenler, modern dönemde standartlaşmış ve yazı dili olarak kullanılan başlıca Türkçelerdir.
Türkçe hangi Türk yazı dilleri ile aynı grupta yer alır?
Türkçe, Türk dilleri ailesinin Oğuz grubuna dahil bir dildir. Oğuz grubu, Türk dilleri içerisinde en geniş coğrafi yayılıma sahip olan dil grubudur ve bu grupta yer alan diller birçok ortak özellik taşır. İşte Oğuz grubuna dahil olan bazı Türk yazı dilleri:
- Anadolu Türkçesi: Günümüzde Türkiye’de konuşulan ve yazılan standart Türkçedir.
- Azerbaycan Türkçesi: Azerbaycan’da ve İran’ın bazı bölgelerinde konuşulan Türkçedir.
- Türkmen Türkçesi: Türkmenistan’da konuşulan resmi dildir.
- Gagavuz Türkçesi: Moldova’nın Gagavuzya bölgesinde konuşulan bir Oğuz dilidir.
- Kıpçak Türkçesi: Tarihsel bir dil olup, bazen Oğuz grubuyla yakın ilişkili olarak değerlendirilir. Ancak Kıpçaklar, genelde Kıpçak grubuna dahil edilir.
Bu diller, Oğuz grubunun en bilinen temsilcileridir ve birçok ortak özellik, sözcük ve dil yapısına sahiptirler. Ancak yine de bu diller arasında, tarih boyunca farklı coğrafi bölgelerde yaşamalarından kaynaklanan bazı farklılıklar bulunmaktadır.